Budowa nadnerczy

            Układ hormonalny, to gruczoły wydzielania wewnętrznego. np przysadka, tarczyca, jajniki wyspecjalizowane w produkcji określonych hormonów oraz hormony przez nie produkowane. Te elementy oraz receptory tkankowe i układ nerwowy oraz układ immunologiczny wpływający na regulację wydzielania hormonów stanowią układ, który zapewnia nam homeostazę.

Nazwa pochodzi z języka greckiego:”endon”-wewnątrz,”krino”-wydzielam oraz „logos”-słowo/nauka, czyli jest to dział medycyny zajmujący się wydzielaniem wewnętrznym.  Wiele komórek w naszym organizmie wydziela hormony, czyli substancje aktywne, które służą do przenoszenia informacji między narządami, komórkami, tkankami w celu utrzymania tzw. homeostazy – wspaniałej zdolności naszych organizmów do utrzymywania stałych parametrów wewnętrznych. Dzięki temu nie tylko żyjemy, ale potrafimy funkcjonować w stale zmieniającym się i często ekstremalnym środowisku zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym.

                 Hormony są niezbędne do życia, więc organizm wytworzył specjalne narządy, które wytwarzają, magazynują i wydzielają hormony. System ten jest nieprawdopodobnie skomplikowany, podlega wielopiętrowej kontroli i regulacji ze strony układu nerwowego i immunologicznego, a także licznym sprzężeniom zwrotnym na poziomie samych narządów dokrewnych oraz tkanek. Ten stale zmieniający się układ wzajemnych sprzężeń i zależności dodatnich i ujemnych musi być jednak względnie stały, bo dzięki temu możemy zachować wszystkie prawidłowe funkcje organizmu.

Kiedy spojrzymy na normy laboratoryjne dla hormonów, to zobaczymy często bardzo duży ich zakres – wszystko dlatego, by układ dokrewny błyskawicznie odczytywał zmiany i reagował na nie. Każde znaczne odchylenie od normy nie tylko pociąga za sobą określone skutki biologiczne, ale powoduje zmiany w wydzielaniu innych hormonów, dając zaburzenia hormonalne i metaboliczne ze strony innych narządów, a tym samym zaburzenia ogólnoustrojowe. My „czytamy” te zaburzenia mając określone objawy np. spadek masy ciała, zaburzenia rytmu serca, nadpotliwość. Nadmiar produkcji hormonów – to nadczynność danego gruczołu dokrewnego np. nadczynność tarczycy, to nadmiar hormonów tarczycy (fT4/fT4) produkowanych ponad normalne zapotrzebowanie naszego organizmu oraz często brak regulacji ich wydzielania. Niestety, to że mamy wynik badania laboratoryjnego ze stężeniem hormonu nie mieszczącego się w normie nie znaczy, że jest to wynik nieprawidłowy! każdy wynik musi być interpretowany, to znaczy: na podstawie wywiadu pacjenta, jego chorób współistniejących, zgłaszanych objawów, badania fizykalnego oraz badań dodatkowych, wykluczenia wpływu leków oraz licznych czynników wewnętrznych oraz zewnętrznych - może lekarz podjąć decyzję o tym, czy stężenie hormonu jest prawidłowe, czy też nie jest. Dlatego bez tych dodatkowych informacji i badań niemożliwe jest ocenianie wyników badań hormonalnych. Jak również ten sam wynik u jednego pacjenta, nie musi skutkować podjęciem tej samej decyzji u innego chorego. 

Powyższa informacja, to też uwaga jak ostrożnie mamy podchodzić do różnych internetowych porad oraz opisów sytuacji klinicznych znajdowanych na forach internetowych. rozpoznanie i decyzja lecznicza u pana Kowalskiego, nie musi być decyzją u pana Nowaka - choć wyniki badań mieli podobne.......

Hormony mogą być też produkowane przez tkankę nowotworową w miejscach, w których nie ma prawidłowej tkanki gruczołowej np. rak oskrzela może produkować ACTH, ADH, parathormon, kalcytoninę i dawać objawy przypominające zaburzenia hormonalne. Są to tzw. zespoły ektopowego wydzielania hormonów, często trudne do rozpoznania z uwagi na mnogość objawów sugerujących choroby endokrynologiczne.

Mamy też w organizmie wyspecjalizowane, rozsiane w różnych narządach i tkankach komórki układu APUD, które same nie będąc narządem wydzielania wewnętrznego produkują hormony np. w tarczycy komórki C- hormon kalcytonina, szyszynka i w przewodzie pokarmowym hormony żołądkowo-jelitowe /gastryna, sekretyna/. Co ciekawe, to największy narząd dokrewny, jaki mamy – a najmniej o nim wiemy …..

Mamy także narządy, które potrafią wydzielać hormony (wydzielanie wewnętrzne) oraz inne substancje np. enzymy trawienne (wydzielanie zewnętrzne) np. trzustka wydziela do krwi hormony: insulinę i glukagon oraz enzymy do przewodu pokarmowego: trypsynę, lipazę i amylazę.

Hormony wydzielane przez różne gruczoły wydzielania wewnętrznego mogą mieć funkcje pobudzające lub hamujące i często wykorzystujemy to w diagnostyce chorób endokrynologicznych ( tzw. testy dynamiczne) lub w leczeniu wielu chorób naśladując prawidłowe działanie naszego organizmu.

Układ hormonalny znajduje się pod kontrolą mózgu. Mózg (podwzgórze) wysyła sygnały elektryczne, które komórki nerwowe przekształcają w biochemiczny. Sygnał biochemiczny dociera do przysadki, która pod ich wpływem wydziela hormony tropowe działające na narządy docelowe na obwodzie, które wydzielają hormony działające na wszystkie tkanki organizmu. Hormony wydzielane są do krwi i limfy, tą drogą docierając do najodleglejszych tkanek i komórek wywołując określone efekty biologiczne. 

Hormony, to substancje aktywne łączące się z komórkami organizmu przy pomocy receptorów. Połączenie ze swoistym dla danego hormonu  receptorem znajdującym się na błonie komórkowej wywołuje kaskadę dalszych sygnałów biochemicznych prowadzących do zmiany funkcji komórki, tkanki, innego układu.

Hormony mają różne okresy półtrwania - to znaczy żyją różnie długo - np. insulina znajduje się w krwiobiegu przez ok. 4-9 minut, a hormon tarczycy fT4 aż ok. 6 dni. 

Hormony działają na tkanki obwodowe, na inne hormony i układy oraz na narządy, które je wyprodukowały - w ten sposób układ kontroluje organizm na różnych poziomach zapewniając dobrostan hormonalny i homeostazę. Poza tym łączą się funkcjonalnie z układem nerwowym i immunologicznym, a poprzez wpływ na wszystkie komórki ciała, hormony wpływają na praktyczne wszystkie funkcje organizmu.