Wstęp.

Przygotowanie pacjenta do badan laboratoryjnych w endokrynologii ma ogromne znaczenie, chodzi nam przecież o uzyskanie wiarygodnego wyniku badania biochemicznego, które może doprowadzić do prawidłowego rozpoznania i następnie - skutecznego leczenia pacjenta.

Hormony są specyficznymi substancjami aktywnymi, wydzielają się w określonych porach dnia, mają swoje rytmy dobowe i miesięczne, punkty maksimum i reakcje na różne czynniki np. leki, stres, pokarm, pozycję ciała itd. Dlatego nie można "przy okazji" wejść do punktu laboratoryjnego pobierania krwi i "zbadać sobie" jakieś stężenie konkretnego hormonu. Trzeba wcześniej wiedzieć, jaki jest cel badania? jak się do niego przygotować? czego unikać? czy wymagana jest wcześniej specjalna dieta? a u kobiet w jakich dniach cyklu miesięcznego możemy oznaczyć hormon w zależności od tego, czego szukamy. Jeśli tego nie zrobimy - otrzymamy wynik, z którego nie wyciągniemy żadnych wniosków i wydamy niepotrzebnie pieniądze, gdyż badania laboratoryjne do tanich nie należą.  Mało tego - na podstawie takie wyniku, fałszywie dodatniego lub  ujemnego * lekarz może postawić diagnozę i - nie daj Boże - włączyć leczenie. 

Dokładność testu diagnostycznego, to większe prawdopodobieństwo prawidłowo postawionej diagnozy i skutecznego leczenia. Proszę zwrócić uwagę - prawdopodobieństwo - gdyż w medycynie nigdy nie mamy absolutnej pewności rozpoznania i leczenia, człowiek jest zbyt skomplikowany i zbyt mało o nim jeszcze wiemy ......

Zakresy norm obowiązujące dla hormonów - ale nie tylko dla nich, bo również dla np. glukozy, cholesterolu itd. - są oznaczane dla KONKRETNYCH warunków, czyli pory dnia, godziny, przygotowania chorego, odstawienia pewnych leków, stosowania określonej diety, a następnie - sposobu pobrania, stabilizowania próbki do badania, przechowywania i transportu, a na koniec - przeprowadzenia badania w laboratorium. Dlatego nie dziwmy się, że bez odpowiedniego przygotowania lub nieprzestrzegania ściśle określonych zasad - wyniki badań są niewiarygodne. inna sprawa z ich powtarzalnością - stężenia hormonów są zmienne i możemy w różnych dniach uzyskać inne stężenia konkretnego hormonu.

Przygotowanie pacjenta do badania hormonów nadnerczy.

1) hormony kory nadnerczy - kortyzol

- krew żylna powinna być pobrana rano ok. 7.00-8.00, na czczo,

 - po przespanej nocy (nie można pracować tej samej nocy), przez kilka dni poprzedzających badanie należy unikać dużych wysiłków fizycznych i treningów, musi minąć co najmniej tydzień od zakończenia antybiotykoterapii i 8 godzin od ostatniego posiłku,

 - w dniu badania można napić się nieco wody niegazowanej, następnie bez stresu udać się do punktu pobrania krwi, gdzie trzeba odpocząć w pozycji siedzącej ok. 15 minut przed pobraniem krwi

 - dzień cyklu miesięcznego nie wpływa na wyniki, z wyjątkiem np. bolesnych miesiączek (stres) 

Często równocześnie z kortyzolem ( ta sama próbka krwi!!!) pobieramy hormon przysadki ACTH, która musi być pobrana do specjalnej probówki z EDTA, odwirowana w ciągu 10 minut od pobrania lub mrożona i transportowana w stanie zamrożenia. Dlatego tak ważna jest jakość badań w laboratorium i przestrzeganie przez laboratorium wszystkich wymagań dotyczących nie tylko pobierania krwi, ale również transportu.  

2) hormon kory nadnerczy - aldosteron

 - badanie wykonujemy w warunkach, jak przy badaniu kortyzolu,

 - przed badaniem wskazana jest dieta normosodowa,

 - na wynik badania wpływają leki np. inhibitory konwertazy angiotensyny dlatego wskazana jest konsultacja lekarza zlecającego badanie,

 - przy badaniu aldosteronu ważna jest pozycja ciała pacjenta, lekarz może określić, czy krew ma być pobrana w pozycji leżącej lub stojącej pacjenta 

3) hormony rdzenia nadnerczy i ich metabolity - adrenalina, noradrenalina, dopamina 

                         Z uwagi na bardzo małe stężenia tych hormonów ( pikogramy, czyli ..... 10 ^-12 grama!!! ) i okresy ich półtrwania w osoczu ok. 2-3 minuty!!! a także z uwagi na to, że w chorobach rdzenia nadnerczy stężenia hormonów nie są stale podwyższone i mogą wydzielać się jedynie okresowo - konieczne jest oznaczanie ich metabolitów w moczu, czyli produktów ich degradacji. Niestety, również metabolity tych hormonów rdzenia mają bardzo niewielkie stężenia (pikogramy lub mikrogramy!!!) i dlatego konieczne jest przestrzeganie określonej diety, unikanie pewnych sytuacji diagnostycznych, a także odstawienie czasowe pewnych leków, gdyż najmniejszy wpływ tych substancji może interferować z wynikiem badania i mamy problem diagnostyczny.

Dlatego BEZWZGLĘDNIE!! - do badania musi przygotować lekarz kierujący, poinformować o zaleceniach związanych z przygotowaniem pacjenta, a także zamienić leki przeciwwskazane na te, które pacjent może stosować.

Jeśli stosowanie konkretnego leku jest niezbędne z punktu widzenia stanu klinicznego pacjenta - lek może być stosowany, jednak lekarz przeprowadzający badanie w szpitalu musi być o tym poinformowany, by odpowiednio zinterpretować wyniki badań. 

 - badania hormonalne oznaczamy w próbce pobranej z dobowej zbiórki moczu,

 - badanie wykonuje się w warunkach szpitalnych lub w domu, ale wtedy konieczne jest bardzo ścisłe przestrzeganie zaleceń pracowników laboratorium, a wartość diagnostyczna takiego badania może być niewielka .....     

          Na 2 tygodnie lub minimum 7 dni przed pomiarem zalecane jest bezwzględne odstawienie leków: sotalol, labetalol, alfa-metyldopa, chinidyna, leków przeciwpsychotycznych, buspiron, acetaminofen, paracetamol, aminofilina, amfetamina, klonidyna, deksametazon, leki moczopędne, imipramina, lit, leki przeciwhistaminowe, inhibitory MAO, nikotyna, nitrogliceryna, propafenon, rezerpina, salicylany, trójcykliczne leki antydepresyjne.

          Z diety na 7 dni przed badaniem należy wykluczyć: banany, wanilię, czekoladę, ciastka i słodycze, serki i jogurty waniliowe, jak również budynie itd. zawierające wanilinę, mocną kawę, herbata, Coca-Colę, Red Bull, napoje energetyzujące, mocno przyprawione wędliny, wątróbki, mocne koncentraty mięsne, sery dojrzewające no. brie, ryby wędzone, kawior, bób, soję, sosy sojowe, drożdże, owoce cytrusowe, awokado, kiwi, ananasy,orzechy, a na dzień przed badaniem alkohol.

          Na 5 dni przed badaniem przeciwwskazane są: dożylne jodowe środki kontrastowe, leki uspokajające i antybiotyki /erytromycyna, tetracyklina, sulfonamidy, suplementy diety.

 - w dobowej zbiórce moczu można oznaczyć stężenie hormonów rdzenia andnerczy: adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy, ale częściej oznacza się ich metabolity ( jak juz napisałam wyżej): metoksykatecholaminy, czyli metanefrynę, normetanefrynę i kwas 3,4 dihydroksymigdałowy oraz kwas homowanilinowy - metabolit dopaminy.

 - obecnie zalecamy raczej oznaczanie w dobowej zbiórce moczu metabolitów metanefryny i normetanefryny oraz kwasu 3,4 dihydroksymigdałowego, czyli kwas wanilinomigdałowy VMA. 

            Na wyniki  fałszywie dodatnie* mogą wpłynąć także: stres, niewyspanie, zawal serca, zdekompesowana niewydolność krążenia, udar mózgu itp.- -stany przebiegające ze znaczną aktywnością układu współczulnego

Również intensywny wysiłek fizyczny i trening siłowy poprzez wpływ na stężenia elektrolitów oraz płynów wewnątrznaczyniowych i śródmiąższowych również może skutkować zmianami stężeń hormonów np. ACTH, kortyzolu, reniny, aldosteronu.

* wynik fałszywie dodatni - nieprawidłowy wynik badania u osoby zdrowej

   wynik fałszywie ujemny - prawidłowy wynik badania u osoby chorej